Michatz, Antes i Grzbiela
Tarnowskie Góry w latach II Rzeczypospolitej miały trzech burmistrzów – Leopolda Michatz, Fryderyka Antesa i Jana Grzbielę. Wszyscy trzej urodzili się na Górnym Śląsku, dwaj byli z wykształcenia prawnikami (Antes i Grzbiela). Każdy z nich, zanim został wybrany burmistrzem Tarnowskich Gór miał już doświadczenie w pracy w administracji państwowej i samorządowej. Każdy z nich wreszcie, był już wówczas znaną osobistością życia politycznego i społecznego województwa śląskiego. Leopold Michatz (1885 – 1958) był Niemcem. Urodził się w Królewskiej Hucie (późniejszy Chorzów) w zamożnej, wielodzietnej, katolickiej rodzinie (jeden z braci Leopolda Michatza był księdzem).
Na burmistrza Tarnowskich Gór Leopold Michatz wybrany został jeszcze w czasach niemieckich, krótko przed przejęciem Górnego Śląska przez polską administrację. Funkcję burmistrza Tarnowski Gór piastował przez 12 lat, do 1934 roku, na co pozwalały obowiązujące wówczas przepisy. W Tarnowskich Górach przebywał do 1938 roku, kiedy to wraz z rodziną opuścił Polskę. Zamieszkał w Berlinie, gdzie podjął pracę jako urzędnik w tamtejszym magistracie. Zmarł w Berlinie Zachodnim w 1958 roku. Leopold Michatz byłpostaciąszeroko znaną nie tylko w skali miasta. Jako przedstawiciel mniejszości niemieckiej w Polsce wybrany został w 1922 roku posłem do pierwszego Sejmu Śląskiego (zasiadał tam krótko). Był członkiem Śląskiej Rady Wojewódzkiej, działaczem DKVP (Niemiecka Katolicka Partia Ludowa) oraz Volksbundu.
Pełniejsze nakreślenie życiorysu Michatza wymaga jeszcze przeprowadzenia wielu badań, ale już teraz, szczególnie po ukazaniu się, pisanych po wojnie, w latach pięćdziesiątych wspomnień dr Bronisława Hagera, można powiedzieć, że burmistrz Michatz był człowiekiem, który zrobił wiele dla rozwoju Tarnowskich Gór, umiłowanego przez siebie miasta.
Bronisław Hager, gorący polski patriota, który przez sześć lat u boku Leopolda Michatza pełnił funkcję wiceburmistrza napisał w swoich wspomnieniach, że w tych latach „miasto uzyskało dopiero podstawy do cywilizowanego bytu”. Okres ten charakteryzuje się ogromem istotnie dokonanych inwestycji, z których najważniejsze to: skanalizowanie miasta, rozbudowa szkół, usprawnienie zaopatrzenia w wodę, powstanie nowych dzielnic mieszkaniowych i boisk sportowych.
Wcześniej, w 1927 roku, inny znany w mieście polski działacz społeczny i narodowy, kronikarz Tarnowskich Gór Jan Nowak, charakteryzując burmistrza Michatza jako gospodarza miasta napisał: „Działalność tej rady względnie magistratu pod przewodnictwem p. burmistrza Leopolda Michatza uwydatniła się przede wszystkim w dokonaniu wielkich dzieł, które na zawsze świadczyć będą o szczęśliwym czasokresie w rozwoju miasta.”
Warto wreszcie przytoczyć inne słowa Bronisława Hagera dotyczące burmistrza Michatza: „Był jako człowiek nienaganny. Władzy swej, ani wpływów, które jako burmistrz i członek Rady Wojewódzkiej posiadał, nigdy dla celów egoistycznych nie wyzyskał. O miasto dbał – i śmiem powiedzieć – miasto nawet kochał…” Warto dodać, że słowa te napisał człowiek – bojownik o polskość Śląska, który ze strony Niemców doznał wielu krzywd.
***
Następcą Leopolda Michatza na stanowisku burmistrza Tarnowskich Gór w latach 1934 0 1939 był Fryderyk Antes (1902 – 1991). Znany jest powszechnie jako pierwszy polski burmistrz miasta.
Fryderyk Antes urodził się w Gliwicach. Był jednym z pięciorga dzieci kolejarza Fryderyka Antesa i Agnieszki z domu Kaleta. Po podziale Górnego Śląska rodzina przeniosła się do polskiej jego części, do Mikołowa. Gimnazjum Fryderyk Antes ukończył w 1922 roku. W latach 1924 – 1928 studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Po ukończeniu studiów powrócił na Śląsk, gdzie podjął pracę w administracji państwowej i samorządowej (pracował między innymi w Urzędzie Wojewódzkim Śląskim w Katowicach).
W Tarnowskich Górach, gdzie trafił na początku lat trzydziestych, pracując jako wicestarosta u boku Józefa Korola – zyskał sobie od początku wielką sympatię wśród wielu mieszkańców miasta. Burmistrzem Tarnowskich Gór Fryderyk Antes wybrany został w grudniu 1933 roku. Urzędowanie rozpoczął w maju 1934 roku, a miał wtedy 31 lat. Młody, energiczny, śmiałymi inicjatywami przyczynił się do rozbudowy obiektów komunalnych miasta, stworzenia rynku pracy dla bezrobotnych, umacniania polskości.
Z jego osobą związane jest w Tarnowskich Górach pierwszych kroków na odcinku popularyzacji walorów turystycznych regionu. Urząd burmistrza Tarnowskich Gór Fryderyk Antes sprawował do lutego 1939 roku. Wybuch wojny zastał go na stanowisku starosty powiatowego w Rybniku. Poszukiwany przez Niemców przedostał się na Zachód, co pozwoliło mu uniknąć śmierci. O wolną Polskę, jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, walczył we Francji i w różnych jednostkach Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii.
W okupowanym kraju została cała jego najbliższa rodzina z żoną Małgorzatą (poślubił ją w 1932 roku) i dwiema córeczkami: 3 – letnią Małgosią i paromiesięczną Bożenką. I właśnie do nich, po wojnie, jak tylko mógł najszybciej, w listopadzie 1946 roku powrócił do kraju. Nie długo cieszył się wolnością. Wkrótce stał się ofiarą stalinowskiego terroru. 2 lutego 1950 roku został aresztowany w domu, w Rybniku, na oczach całej rodziny. Ponad rok poddawany okrutnemu śledztwu, oskarżony o szpiegostwo i zdradę państwa nie poddał się, nie podpisał żadnego dokumentu, nie zeznał fałszywie przeciwko nikomu. W kwietniu 1951 roku, wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach Fryderyk Antes skazany został na karę 10 lat pozbawienia wolności. Był więziony w Katowicach, Raciborzu, Cieszynie, Iławie, Bartoszycach i Rawiczu. Na mocy amnestii z 1956 roku odzyskał wolność. Do 75 roku życia pracował jako radca prawny. Zmarł 27 stycznia 1991 roku w wieku 88 lat.
***
Zaledwie kilka miesięcy poprzedzających wybuch II wojny światowej burmistrzem Tarnowskich Gór był Jan Grzbiela (1902 – 1989). Do historii miasta gwarków przeszedł jako Komendant Samoobrony Miasta 1 września. Jan Grzbiela urodził się w Wójtowej Wsi (obecnie dzielnica Gliwic). Mając 14 lat, aby pomóc matce w utrzymaniu licznej rodziny (ojciec walczył na frontach I wojny światowej) zaczął pracę biurową w Gliwicach. Jako 18 – latek wstąpił do harcerstwa noszącego wtedy nazwę Polskie Pogotowie Młodzieży – Skauting. Wspólnie z Janem Bekiem założył w rodzinnej miejscowości drużynę im. Tadeusza Kościuszki (jedną z dwu pierwszych na Górnym Śląsku).
W 1927 roku, po ukończeniu wieczorowych kursów maturalnych uzyskał świadectwo dojrzałości. Studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie ukończył w 1934 roku. Zanim został burmistrzem Tarnowskich Gór przez kilka lat (1930 – 1935) pełnił funkcję Komendanta Chorągwi Śląskiej oraz pracował w administracji samorządowej (był między innymi naczelnikiem gminy w Piotrowicach).
W latach okupacji, poszukiwany przez gestapo, ukrywał się pod przybranym nazwiskiem, utrzymując stały kontakt, już od grudnia 1939 roku z kolejnymi komendantami śląskiego Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej. Od 1942 roku Jan Grzbiela był współpracownikiem i pełnomocnikiem Głównej Kwatery Szarych Szeregów na obszar Śląska Górnego, Opolskiego i Cieszyńskiego.
Po 1945 roku pełnił szereg odpowiedzialnych funkcji, między innymi był wiceprezydentem Bielska (od 20 marca 1945), zastępcą przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach (od 1957 roku). Na emeryturę przeszedł w 1969 roku, zmarł w Bielsku w 1989 roku.
Teresa Nogaj
